In Nederland kunnen mannen hun bloed laten controleren op Prostaat Specifiek Antigeen (PSA). PSA is een eiwit dat de prostaat aanmaakt. Als het PSA-gehalte in het bloed hoger is dan normaal, kan dit wijzen op een goedaardige vergrote prostaat of, in sommige gevallen, prostaatkanker.
Het controleren van het PSA is de meest gebruikte manier in Nederland om prostaatkanker vroegtijdig op te sporen. Toch is er kritiek. Volgens sommigen kan het zorgen voor onnodige biopsies (afnemen van weefsel) en diagnoses van niet gevaarlijke vormen van prostaatkanker.
“Er gaan veel onwaarheden rond over het controleren van de PSA,” legt uroloog Sjoerd Klaver uit. Daarom bespreekt hij een aantal feiten en fabels over het vroegtijdig herkennen van prostaatkanker.
Fabel: de uitslag van een PSA-test is altijd goed of slecht
Een PSA-test werkt niet hetzelfde als bijvoorbeeld een coronatest. De test zegt niet of je wel of geen prostaatkanker hebt. Een PSA is een eiwit gemaakt door de prostaat. Als de prostaat vergroot of ontstoken is, of als er kankercellen in zitten, komt er meer PSA vanuit de prostaat in het bloed.
De hoeveelheid PSA kunnen we meten door bloed te prikken. Is de waarde laag(< 1.0 ngr/mL), dan is de kans op het hebben van prostaatkanker heel klein. Is de waarde hoger dan normaal (> 3.0 ngr/mL), dan kan dat door prostaatkanker komen, maar ook door een vergrote prostaat of een prostaatontsteking.
Feit: een PSA-test is een betrouwbare test
Bijna alle mannen zullen prostaatkanker krijgen, als ze maar oud genoeg worden. Het zijn daarom de jongere mannen met een gevaarlijke vorm van prostaatkanker, die baat zullen hebben bij een tijdige diagnose. Het controleren van het PSA is dan een belangrijke eerste stap.
Bij een laag PSA (lager dan 1.0 ngr/mL) is de kans op het hebben van een gevaarlijke vorm van prostaatkanker namelijk heel klein. Dan ben je als man klaar en hoeven er geen extra onderzoeken te worden uitgevoerd. Is het PSA hoger dan normaal, dan kunnen extra onderzoeken nodig zijn om uit te sluiten dat er geen gevaarlijke vorm van prostaatkanker is.
Fabel: PSA-testen zorgen voor overdiagnose en overbehandeling
“Het klopt dat we soms mannen tegenkomen met een vorm van prostaatkanker die niet gevaarlijk is door het prikken van de PSA. Dit zorgt vaak voor angst, onzekerheid en stress bij de mannen en hun familie en vrienden,” vertelt Sjoerd. “Toch zien we dit soort gevallen steeds minder.”
Tot een aantal jaar geleden werd bij veel mannen met een verhoogd PSA direct een prostaat biopsie gedaan. Met een biopsie haalt de zorgverlener een stukje weefsel uit de prostaat om te testen of het weefsel kwaadaardig is.
Tegenwoordig zijn er verschillende stappen ingebouwd om te kijken welke man niet en welke man wel aanvullende onderzoeken krijgt. Denk aan: het herhalen van het PSA onderzoek, het doen van lichamelijk onderzoek en een volumebepaling van de prostaat.
We vullen dan alle gegeven in een rekenmodel in. Zo berekenen we de kans op het vinden van een gevaarlijke vorm van prostaatkanker. Is er een verhoogd risico, dan maken we eerst een MRI van de prostaat. Zien we een afwijking, dan wordt er dan pas een prostaatbiopsie voorgesteld.”
Wordt er toch een niet gevaarlijk vorm van prostaatkanker vastgesteld, dan adviseren we om niet te behandelen, maar de patiënt in de gaten te houden. Dit noemen we ook wel actieve surveillance. Recente studies tonen aan dat dit veilig kan en er nog steeds tijdig kan worden ingegrepen als dit nodig is.
Fabel: het is goed om alleen mannen te testen op PSA als zij daar om vragen
Het is bewezen dat het niet structureel toepassen van het vroegtijdig testen van het PSA het aantal mannen dat overlijdt aan prostaatkanker niet doet dalen.
”Door te kijken welke mannen een grotere kans hebben op prostaatkanker, en deze mannen te testen kun je eerder de juiste soorten prostaatkanker opsporen,” aldus Sjoerd. Ook is het belangrijk om dit tijdig te doen, bijvoorbeeld vanaf 45 jaar, en dan ook weer op tijd te stoppen, bijvoorbeeld tot 70 jaar. Is een man vanaf vroege leeftijd vervolgd, dan is de kans klein dat hij op latere leeftijd alsnog een gevaarlijke vorm van prostaatkanker krijgt.
Heb je vragen over het controleren van het PSA, neem dan contact op met de huisarts of de polikliniek Urologie. Of stel je vraag via kanker.nl aan professor Chris Bangma.
